Արվեստի քննադատությունը հարուստ պատմություն ունի եւ էական դեր է խաղում գեղարվեստական հեռանկարների ձեւավորման գործում: Այն ներառում է պատմական տարբեր հեռանկարներ, որոնք ժամանակի ընթացքում զարգացել են՝ ազդելով արվեստի վերլուծության, մեկնաբանման և գնահատման ուղիների վրա:
Պատմական հեռանկարները արվեստաբանության մեջ
Արվեստի քննադատության ակունքները կարելի է գտնել հին քաղաքակրթություններում, որտեղ արվեստի գնահատումը հաճախ միահյուսվում էր կրոնական, մշակութային և հասարակական համոզմունքների հետ: Հին Հունաստանում փիլիսոփա Պլատոնի երկխոսությունները, մասնավորապես «Հանրապետությունը», ներառում էին քննադատական քննարկումներ արվեստի և հասարակության մեջ նրա դերի վերաբերյալ: Արիստոտելի «Պոետիկան» պարունակում էր նաև գրական և գեղարվեստական քննադատության վաղ ձևեր՝ հիմք դնելով արվեստի հետագա գնահատականների համար։
Վերածննդի ժամանակաշրջանում արվեստի քննադատությունը մեծ նշանակություն է ձեռք բերել, երբ այնպիսի գործիչներ, ինչպիսիք են Լեոնարդո դա Վինչին և Ջորջիո Վազարին, քննադատական վերլուծություններ են մատուցել ճանաչված արվեստագետների ստեղծագործությունների վերաբերյալ: Վազարիի «Ամենագերազանց նկարիչների, քանդակագործների և ճարտարապետների կյանքը» զգալի տեղաշարժ է արձանագրել արվեստի փաստաթղթավորման և գնահատման մեջ՝ ընդգծելով գեղարվեստական տեխնիկայի և պատմական համատեքստի կարևորությունը:
Արվեստի քննադատությունը շարունակեց զարգանալ Լուսավորության դարաշրջանում, երբ գիտնականներն ու փիլիսոփաները, ինչպիսին է Էմանուել Կանտը, ներկայացրեցին նոր տեսություններ գեղագիտական դատողությունների և արվեստի գնահատման սուբյեկտիվ բնույթի վերաբերյալ: 18-րդ և 19-րդ դարերը ականատես եղան արվեստի գրախոսությունների և ամսագրերի առաջացմանը, որոնք թույլ տվեցին քննադատական կարծիքների տարածումը և գեղարվեստական շարժումների ու միտումների հաստատումը:
Արվեստի քննադատության էվոլյուցիան
Մոդեռնիզմի և պոստմոդեռնիզմի գալուստով արվեստի քննադատությունը ենթարկվեց հետագա վերափոխումների, երբ քննադատներն ու տեսաբանները, ինչպիսիք են Կլեմենտ Գրինբերգը և Ռոզալինդ Քրաուսը, վերասահմանեցին արվեստի վերլուծության պարամետրերը: Գրինբերգի ֆորմալիստական մոտեցումն ընդգծում էր արվեստի գործերի ներքին որակները, մինչդեռ Քրաուսը հանդես էր գալիս ավանդական գեղագիտական նորմերի ապակառուցման օգտին՝ ճանապարհ հարթելով նոր քննադատական հեռանկարների համար:
Ժամանակակից արվեստի քննադատությունը ներառում է ձայների և մեթոդաբանությունների բազմազան շրջանակ՝ արտացոլելով արվեստի աշխարհի գլոբալացված և միջդիսցիպլինար բնույթը: Տպագիր մամուլում ավանդական արվեստի ակնարկներից մինչև առցանց հարթակներ և սոցիալական մեդիա քննարկումներ, արվեստի քննադատության լանդշաֆտը ընդլայնվել է՝ թույլ տալով ավելի ընդգրկուն և դինամիկ երկխոսություններ:
Արվեստի քննադատության նշանակությունը
Արվեստի քննադատությունը մնում է արվեստի աշխարհի անբաժանելի մասը՝ ծառայելով որպես քննադատական դիսկուրսի, կրթաթոշակի և արվեստի հետ հասարակության ներգրավվածության կատալիզատոր: Այն ապահովում է մշակութային, քաղաքական և սոցիալական համատեքստերը հասկանալու համար, որոնցում արտադրվում և սպառվում է արվեստը՝ առաջարկելով պատկերացումներ գեղարվեստական արտահայտման և մեկնաբանության բարդությունների մասին:
Ավելին, արվեստի քննադատությունը հեշտացնում է գեղարվեստական արժանիքների գնահատումը` նպաստելով արվեստագետների և նրանց ստեղծագործական ջանքերի վավերացմանն ու ճանաչմանը: Արվեստի գործերը պատմական պատմվածքների և ժամանակակից դիսկուրսների շրջանակում համատեքստայինացնելով` արվեստի քննադատությունը ձևավորում է գեղարվեստական շարժումների և անհատ պրակտիկանտների ընդունելությունն ու ժառանգությունը:
Եզրափակելով, արվեստաբանության ակունքներն ու հիմքերը խորապես արմատավորված են պատմական հեռանկարների մեջ, որոնք ժամանակի ընթացքում զարգացել և բազմազան են դարձել: Որպես դինամիկ և բազմաշերտ գիտակարգ՝ արվեստի քննադատությունը շարունակում է հարստացնել արվեստի մեր ըմբռնումը, դրա ազդեցությունը հասարակության վրա և գեղարվեստական արտահայտման զարգացող բնույթը: